Rozwój noworodka w pierwszym miesiącu życia

Noworodek, wbrew pozorom, nie jest taki bezsilny jak myślisz. Natura obdarzyła go licznymi odruchami pierwotnymi, które pomagają mu przetrwać w zupełnie nowym i obcym środowisku. Co wcale nie znaczy, że noworodek jest już taki samodzielny. Absolutnie nie! Ten maluch wciąż myśli, że jest w Twoim brzuchu. Okres noworodkowy to adaptacja do nowej rzeczywistości. Przeczytaj i dowiedz się na co powinnaś przygotować się w pierwszych tygodniach życia.

Okres noworodkowy to czas od urodzenia aż do ukończenia 4. tygodnia życia (28 dni), czyli jest o 2-3 dni krótszy niż standardowy miesiąc życia, o którym przeczytasz w tym artykule. Jednak jeśli masz do czynienia z wcześniakiem, okres noworodkowy może ulec wydłużeniu. To bardzo trudny i ważny czas zarówno dla dziecka, jak i rodziców. Rodzice uczą się nie tylko postępowania i opieki nad dzieckiem, ale też samego życia z nim. Noworodek przystosowuje się w tym czasie do nowych warunków swojego bytowania. Nagle zaczyna odczuwać głód, temperaturę, światło, jego jelita i płuca zaczynają pracować, a skóra zaczyna odczuwać różne bodźce. To naprawdę olbrzymie wyzwanie dla małego człowieka, który przecież dopiero co wykonał olbrzymią pracę związaną z porodem.

I kwartał życia dziecka, czyli IV trymestr ciąży

Okres noworodkowy, a także drugi i trzeci miesiąc nazywany jest IV trymestrem ciąży. Rozwój dziecka w tym okresie nastawiony jest na fizjologię i przetrwanie. Funkcjonowanie dziecka w dużej mierze opiera się na odruchach pierwotnych. Kluczowe w tym okresie jest zachowanie rodziców. Ich rolą jest zapewnić dziecku warunki jak najbardziej zbliżonych do tych... z okresu ciąży. Aby dziecko rozwijało się prawidłowo powinno otrzymać jak najwięcej komfortu i bezpieczeństwa.

Noworodek zachowuje się... dziwnie

Noworodki nie dość, ze nie wyglądają jak słodkie bobasy z reklam telewizyjnych, to jeszcze zachowują się nieco „nienaturalnie”. Prężą się, wyginają, chaotycznie machają kończynami i główką. To zupełnie naturalne dla noworodka i nie ma czym się zamartwiać. Ważne by dać dziecku w tym okresie dużo spokoju, czułości i ciepła, tak aby jak najmniej drastycznie przeżyło zmianę z bezpiecznego, ciepłego brzucha, na nieznany świat.
Noworodek jest pod opieką neonatologa i położnej.

Pierwszy okres życia dziecka jest niezwykle istotny. W ciele dziecka wciąż zachodzą przemiany. Układ oddechowy, krążenia i wydalania musi się ustabilizować. Organizm noworodka różni się fizjologicznie od organizmu starszych dzieci: niemowlaka i dziecka, dlatego wyodrębniono specjalistów zajmujących się wyłącznie nimi. Neonatolog, bo o nim mowa, ma specjalistyczną wiedzę z zakresu ginekologii, a także wczesnej pediatrii. To właśnie on bada dziecko tuż po urodzeniu i opiniuje czy jest zdrowe, ogląda je, opukuje, osłuchuje i sprawdza wydolność każdego z układów narządów. Służy do tego m.in. Skala Abgar. Lekarz lub położna waży i mierzy dziecko. Nie martw się, jeśli po kilku dniach Twoje dziecko zmniejszy wagę urodzeniową, to zupełnie naturalne. Jednak po miesiącu zdrowe niemowlę powinno ważyć o ok. 700 gramów więcej niż po porodzie.

Pamiętaj, że opiekę nad Tobą i Twoim dzieckiem prócz lekarza sprawuje też położna środowiskowa, na pomoc której możesz liczyć do 6 tygodni po porodzie.

Odruchy pierwotne – noworodek uczy się jeść

Natura wyposażyła noworodka w odruchu, które pomagają mu przetrwać w pierwszych chwilach na świecie i są fundamentem do dalszego rozwoju.

Do tej pory noworodek nie musiał troszczyć się o pożywienie, zawsze kiedy tego potrzebował znajdowało się ono w jego brzuszku. Po 9 miesiącach „laby” sam musi posiąść umiejętność trudnej sztuki jedzenia. Właśnie dlatego posiada Odruch Rootinga, zwany inaczej Odruchem Szukania. Kiedy połaskoczemy dziecko delikatnie w policzek, odwróci głowę, szeroko otworzy buzię i wysunie język, tak jakby szukało piersi. Odruch Szukania pojawia się u dziecka także wówczas gdy poczuje głód, zanim zacznie płakać zacznie otwierać usta wysuwając język i kręcąc główką.

Noworodek ssie zawsze i wszędzie, nawet jeśli nie jest głodny wiąże się to z Odruchem Ssania, który pojawia się już w życiu płodowym. Z pewnością wynika to z faktu, że on sam jeszcze nie wie, kiedy jest, a kiedy nie. Dotykając warg dziecka, dziecko zaczyna mocno ssać palec. Odruchowe ssanie u dzieci można zaobserwować do 4 miesiąca życia w przypadku ssania zaspokajającego głód (ssanie odżywcze) i do 2 roku życia, jeśli chodzi o potrzebę bliskości, poczucia bezpieczeństwa i chęć ukojenia emocji (ssanie nieodżywcze).

Obrona i wrażliwość na otoczenie

W reakcji na niebezpieczeństwo, a w pierwszym okresie życia wszystko nim jest, dziecko wzdryga się gwałtownie. Odruch Moro to wygięcie pleców w łuk, gwałtowne odchylenie główki do tyłu i rozprostowanie rąk i nóg, a następnie przyciągnięcie rąk do tułowia i zaciśnięcie piątek, jakby w odruchu obronnym.
„Dasz palec, a będzie chciał całą rękę” – ale zdecydowanie nie tyczy się to okresu noworodkowego. Na początku, kiedy dotkniemy palcem wnętrze dłoni noworodka, zaciśnie paluszki wokół twojego palca, takie zachowanie zawdzięczamy odruchowi chwytnemu.
Innym ciekawym odruchem u noworodka jest Odruch Babińskiego. Kiedy połaskoczemy dziecko po wnętrze stopy, jego małe paluszki zegną się do środka, a paluch do góry.

Myślisz, że noworodek się nie przemieszcza, nic z tych rzeczy!

Noworodek tuż po porodzie potrafi sam podpełzać do piersi mamy. Dlatego tak ważny jest kontakt skóra do skóry bezpośrednio po porodzie. Po kilkunastu minutach od porodu dziecko, leżąc na brzuchu mamy, zaczyna delikatnie się poruszać w stronę piersi.

U noworodka można zaobserwować także Odruch Kroczenia, odruch stąpania, inaczej Odruch chodu automatycznego, który trzymając dziecko w pozycji pionowej możemy zobaczyć jak porusza nóżkami tak, jakby chciało chodzić. Jednak na prawdziwe chodzenie będziemy musieli troszeczkę poczekać. Odruch ten zanika w okolicy 2-3 miesiąca życia.

Obecność odruchów bezwarunkowych u dzieci jest bardzo ważna, świadczy o dojrzałości układu nerwowego, dlatego nie zdziw się, jeśli w szpitalu lekarz będzie dokonywał dziwnych „ćwiczeń” z twoim dzieckiem.

Odruchy pierwotne powinny ulec wygaszeniu. Jeżeli obserwujemy je powyżej 6 miesiąca życia dziecka może to świadczyć o niedojrzałości układu nerwowego, dlatego w przypadku wątpliwości warto skonsultować je z lekarzem pediatrą.

Kiedy do lekarza...? – czyli co może Cię zaniepokoić w pierwszym miesiącu życia

Noworodek ciągle płacze

Pamiętaj, że w pierwszym okresie życia jedynym sposobem na komunikację z otoczeniem będzie płacz, lub krzyk. W taki sposób dziecko przekazuje Ci swoje potrzeby. Już wkrótce nauczysz się rozróżniać, czy płacze ze zmęczenia, głodu, czy może... nudy. Są dzieci, które już od urodzenia płaczą głośno, a są też takie, które cichutko kwilą. Oczywiście, jeżeli Twoje dziecko ciągle płacze, pręży przy tym nóżki i rączki, powinnaś zagłębić temat. Może płacz jest oznaką, że boli je brzuszek. Sposób, w jaki dziecko płacze zależne jest też od temperamentu.

Noworodek ciągle śpi

Nie powinno Cię to w ogóle dziwić. Uwierz na słowo, kiedyś jeszcze za tym zatęsknisz. Noworodek w pierwszych tygodniach życia może spać nawet 20 godzin na dobę i poza snem będzie potrzebował jedynie jedzenia i zmiany pieluszki. W pierwszym miesiącu życia dziecko nie ma świadomości istnienia dnia i nocy. Musisz je tego nauczyć.

Noworodek ma czkawkę

Jednym z nich jest pojawiająca się zupełnie znikąd czkawka. Niektóre dzieci mają do niej skłonność i „cierpią” z jej powodu już w okresie płodowym. Czkawka u noworodka może pojawiać się nawet kilkanaście razy dziennie i trwać niemal godzinę. Niestety do końca nie wiadomo jaki jest jej powód. Dziecku może być po prostu zimno, może być przejedzone lub nałykało się powietrza podczas karmienia lub głośnego śmiechu. Istnieje teoria, że jest to odruch bezwarunkowy. Inne wyjaśnienie to niedojrzałość układu nerwowego. Jak sobie z nią radzić? Czkawka powinna minąć po położeniu dziecka na brzuszku i oklepaniu mu plecków, albo podanie mu piersi. Jednak jeśli czkawka męczy malucha i trwa kilka godzin uniemożliwiając mu sen lub jedzenie, warto skonsultować się z lekarzem. Czkawka połączona z ulewaniem, utratą masy ciała i dusznościami może być powiązana z refluksem żołądkowo-przełykowym lub problemami neurologicznymi.

Noworodek nie chce jeść / chce ciągle jeść

Odruch ssania ma każdy z nas, w końcu jesteśmy ssakami. Jednak niektóre mamy i dzieci, a może nawet większość, muszą się tego nauczyć. Dlatego nie niepokój się jeśli Twoje dziecko nie potrafi dobrze złapać piersi. Tylko spokój i cierpliwość może Was uratować. Oczywiście jeśli ta sytuacja trwa dłużej, a dziecko płacze, skorzystaj z pomocy doradcy laktacyjnego lub położnej. Podobnie jeśli dziecko rzadko domaga się karmień.
Żołądek noworodka jest malutki, dlatego dziecko może chcieć jeść nawet kilkanaście razy na dobę. Nie martw się, ze nie masz pokarmy. Ssanie stymuluje laktację. A dziecko prócz zaspokajania potrzeby głodu, zaspokaja także potrzebę czułości i bliskości.

Noworodek nie robi kupki / robi ją bardzo często

Więcej w pierwszym okresie życia znaczy lepiej. W pierwszym miesiącu życia kilka, czy nawet kilkanaście kupek w ciągu doby to norma. Później, wraz z rozwojem układu pokarmowego, sytuacja z wydalaniem się ustabilizuje i będzie zależna od konkretnego dziecka.

Noworodek ma kolkę

Jeśli twoje dziecko ma napady płaczu, który ciężko jest opanować przyczyną mogą być zaburzenia przewodu pokarmowego tzw. Kolki niemowlęce. Pojawiają się one w drugim tygodniu życia dziecka. Wbrew powszechnemu przekonaniu może dotyczyć tak samo dziewczynek, jak i chłopców, dzieci karmionych piersią, jak i mlekiem modyfikowanym. To po prostu kwestia dojrzałości układu pokarmowego, nietolerancją laktozy lub białek mleka krowiego, lub niedojrzałość mięśni jelit – specjaliści nie są pewni i w dużej mierze zależy to od konkretnego przypadku. Jeśli Twojego niemowlaka dotknął ten problem, powinnaś mieć świadomość, że kolki skończą się w 3-4 miesiącu życia. Obserwuj malucha, czy kolki nie wiążą się ze spadkiem masy ciała, brakiem apetytu, sennością, gorączką. Bardzo ważne by lekarz wykluczył powiązanie ich z innymi dolegliwościami np. zakażeniem, refluksem przewodu pokarmowego, zaburzeniami rytmu serca, czy innym bólom.

Definicja kolki u noworodka/niemowlaka

Bardzo często niesłusznie mówi się „moje dziecko ma kolkę”. Zgodnie z definicją o kolkach możemy mówić, kiedy napady płaczu trwają nieprzerwanie przez 3 godziny(!), co najmniej 3 razy w tygodniu (!). Dla rodziców, którzy faktycznie borykają się z tym problemem, pierwszy trymestr jest naprawdę ciężki.

Co może potrafić niemowlak w pierwszym miesiącu życia?

Przede wszystkim pamiętaj, że każde dziecko rozwija się własnym tempem. Wszystko zależy od dziecka, tego w jaki sposób przyszło na świat, w którym etapie ciąży, czy jest wcześniakiem, czy dzieckiem przenoszonym. Przede wszystkim Twoje dziecko powinno nauczyć się w tym okresie: oddychać, jeść i wydalać. A wszystko inne przyjdzie z czasem.
Poniżej prezentuję Ci jednak kilka wskazówek, których możesz spodziewać się po swoim dziecku w tym okresie życia i jak możesz je stymulować:

Rozwój zmysłów

• Wzrok – dziecko widzi kontrasty z odległości 20-30 cm. Jego wzrok nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Dziecko jest nadwrażliwe na światło, co wynika z faktu, że przez 9 miesięcy przebywało w zupełnie innych warunkach i jego wzrok musi się przystosować. Miesięczne dziecko potrafi skupić się na nachylonej nad nim twarzy. Ćwicz wzrok malucha zbliżając do niego swoją twarz, pokazuj różne miny a także kontrastowe przedmioty.
  
  
• Słuch – dziecko rozpoznaje głosy rodziców i dźwięki znane mu z okresu ciąży. Jednak musisz pamiętać, że słuch noworodka jest mocno przytępiony. Noworodek reaguje na nagłe zmiany dźwięków przestrachem i odruchem Moro, dlatego postaraj się w tym pierwszym okresie jego życia zapewnić mu jak najwięcej spokoju. Co nie znaczy, że masz wychowywać go w milczeniu ☺. Jak najwięcej do niego mów, śpiewaj, puszczaj kołysanki i delikatną muzykę. Specjaliści uważają, że im więcej mowy i śpiewu tym szybszy rozwój aparatu mowy u dzieci.
  
  
• Węch – noworodek ma bardzo dobrze rozwinięty węch. Swoją mamę i pierś pełną mleka wyczuje „na kilometr”, nawet przez sen. Węch to najbardziej wyczulony zmysł u noworodka.
  
  
• Dotyk – noworodek jest wrażliwy na dotyk, dlatego dotykaj go jak najczęściej. Pomożesz mu poznać swoje ciało, a także zbudujesz więź z dzieckiem już od pierwszych chwil. Ponadto noworodek słabo widzi toteż rączkami i ... językiem poznaje świat. Za pomocą dotyku potrafi wytworzyć sobie obraz twarzy mamy, której nie może jeszcze zobaczyć. Warto w tym okresie dawać dziecku jak najwięcej przedmiotów o różnych fakturach i temperaturach. Nie muszą to być tylko zabawki.
  
  
• Odczuwanie smaków – noworodek odczuwa cztery smaki: słodki, kwaśny, gorzki i słony.
  
  

Rozwój fizyczny

• Noworodek zaczyna poznawać swoje ciało, wkłada do buzi rączki, potrafi dotknąć jedną ręką drugiej.
  
  
• Noworodek pod koniec miesiąca potrafi podnieść niezdarnie główkę i przełożyć ją na drugą stronę.
  
  
• Niektóre dzieci w pierwszym miesiącu życia potrafią trzymać sztywno główkę kiedy są trzymane pionowo. Ćwiczenie czyni mistrza – to przysłowie sprawdza się już w przypadku noworodków. Wiele umiejętności, które może posiąść Twoje dziecko w pierwszym miesiącu życia wymaga ćwiczeń, dlatego kładź noworodka na brzuszek jak najczęściej, oczywiście pod Twoim nadzorem.
  
  
• Zadbaj o to, żeby dziecko rozwiało się symetrycznie. Jeśli łóżeczko dziecko stoi przy ścianie dbaj by układać je raz głową w jedną stronę a raz w drugą. W ten sposób zarówno prawa jak i lewa strona dziecka są stymulowane.

Rozwój emocjonalny

• Na twarzy noworodka widać emocje: strach, lęk, ale także uśmiech. Staraj się obserwować, jakie sytuacje lubi twoje dziecko i dostarczaj mu je, najczęściej będzie to po prostu... pokazywanie mu twarzy mamy lub taty.
  
  
• Już w okresie noworodkowym można zaobserwować temperament dziecka i jego aktywność.

Okres noworodkowy jest jedyny w swoim rodzaju. Wspominam go z łezką w oku. Ten zapach, poczucie, że właśnie wydarzył się cud, a w naszym domu pojawił się nowy człowiek, jest nieporównywalny z niczym innym. Warto ten czas poświęcić w 100% na bycie z dzieckiem. Choć prawda jest taka, że ono nie pozwoli nam inaczej ☺.

Rady dla rodziców:

• Płacz dziecka – jest komunikacją dziecka. Płacze, bo jest głodne, zmęczone, zestresowane, chce się przytulić, za gorąco, za zimno itd. Warto zwrócić uwagę na intensywność i charakter płaczu z czasem będzie go co raz łatwiej rozszyfrować.
  
  
• Masaż antykolkowy
  
  
• Zabawki – w pierwszym okresie życia warto wybierać te, które są kontrastowe i mają różną fakturę
  
  
• Pamiętaj, że jako rodzic możesz mieć czasami gorszy dzień więcej na blogu położnej.